Phương pháp Tư duy khoa học

Trích từ bài chia sẻ của TS. Chu Hảo – Viện trưởng Viện Phan Châu Trinh tại Trường hè Tư duy 2023.

Tư duy khoa học là một cách suy nghĩ có mục tiêu và phương pháp. Nó được chia thành hai loại: tư duy như công cụ nghiên cứu và tư duy nhằm mục tiêu.

Bạn đang xem: Phương pháp Tư duy khoa học

Tư duy như công cụ nghiên cứu

Tư duy như công cụ nghiên cứu bao gồm tư duy logic, tư duy biện chứng và tư duy hệ thống (phức hợp).

Tư duy logic

Tư duy logic là một công cụ tư duy xuất hiện từ thời kỳ khoa học cổ điển, từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19, bắt đầu từ học thuyết của Newton. Tư duy logic giúp chúng ta xây dựng các mô hình để nghiên cứu và hiểu rõ về vận hành và tác động của các hiện tượng xung quanh chúng ta.

Thứ hai, để sử dụng logic học hình thức để tư duy. Tư duy logic này khác với tư duy hình học. Từ logic hình học, ta có thể phát triển thành tư duy logic.

Các quy luật cơ bản của logic học hình thức:

• Đồng nhất: Cái gì là cái đó, không thể là cái khác.
• Mâu thuẫn: Cái không thể vừa là cái đó, vừa không là cái đó.
• Triệt tam: Cái đó hoặc có hoặc không, không thể vừa có vừa không.
• Tam đoạn luận: Ví dụ, mọi động vật đều sẽ chết. Động vật là A, do đó A cũng sẽ chết.

Sản phẩm của tư duy logic:

Tư duy logic áp dụng 4 quy luật trên để phán đoán, suy diễn và đưa ra lập luận chặt chẽ và hợp lý (logic).

Tư duy biện chứng

Tư duy biện chứng là công cụ tư duy trong khoa học cổ điển, từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19. Nó sử dụng các quy luật của phép biện chứng và duy vật biện chứng để tư duy.

Các quy luật cơ bản của phép biện chứng:

• Chuyển hóa lượng thành chất: Có thể biến đổi đặc tính chung của một lượng lớn.
• Phủ định của phủ định: Trở lại cái cũ ở mức độ cao hơn.
• Sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập: Mặt đối lập vừa mâu thuẫn lại vừa kết hợp với nhau.

Ví dụ, không có trắng thì không có đen, không có tốt thì không có xấu, mà không có ác thì cũng không có thiện. Đây là những mặt mâu thuẫn nhưng bổ sung và làm rõ lẫn nhau.

Xem thêm : Danh sách trường Trung học tại Anh Quốc

Sản phẩm của tư duy biện chứng:

Sản phẩm của tư duy biện chứng là khả năng nhìn thấu các quá trình phát triển của hiện tượng, đặt chúng vào bối cảnh và đưa ra quyết định phù hợp.

Tư duy hệ thống (phức hợp)

Tư duy hệ thống là tư duy toàn diện, mạng lưới, theo tiến trình và hồi quy.

• Tư duy toàn diện
• Tư duy mạng lưới: Giống như một mạng nhện, chạm vào một mắt xích hoặc mối nối có thể làm thay đổi toàn bộ mạng lưới đó.
• Tư duy theo tiến trình: Không thể nhảy từ bước này sang bước khác mà phải tuần tự.
• Tư duy hồi quy: Tương tự như phản hồi của các hệ thống tự động.

Thành phần:

Thành phần của tư duy hệ thống bao gồm mô hình, tương quan giữa các thành phần, là một hệ thống động, chỉ đạo thực hành và kiểm soát.

Đặc điểm:

Tư duy hệ thống có đặc điểm là một hệ thống, đa chiều và có mục tiêu rõ ràng.

Vai trò:

Vai trò của tư duy hệ thống là có cái nhìn tổng quan, bao quát, xác định nhanh khâu đột phá và phương pháp tác động.

Tư duy nhằm mục tiêu

Có hai loại tư duy nhằm mục tiêu là tư duy phản biện và tư duy sáng tạo.

Tư duy phản biện

“Tư duy phản biện là sự suy nghĩ sâu sắc, nhạy cảm, thực tế và hữu ích để quyết định niềm tin hay hành động.” Đây là định nghĩa của Robert Ennis từ năm 1995 và được nhiều người thừa nhận. Hoặc “Tư duy phản biện là loại tư duy bảo vệ ta không bị ai lừa phỉnh và không lừa phỉnh chính mình.” (Matthew Lipman, 2003).

Các nguyên tắc của tư duy phản biện:

Xem thêm : Giáo án lớp 2 soạn theo định hướng phát triển năng lực học sinh tuần 11 – tuần 20 

Các nguyên tắc của tư duy phản biện là không định kiến, có tiêu chuẩn rõ ràng và sử dụng thành thạo tư duy logic và tư duy biện chứng. Tư duy phản biện chỉ có thể được hình thành khi sử dụng cả hai loại tư duy này.

Sản phẩm của tư duy phản biện:

Sản phẩm của tư duy phản biện là các phán đoán. Để phản đoán, chúng ta phải tin tưởng vào độ chính xác của nó và sử dụng khả năng tự phản biện để nâng cao tư duy tự động.

Tư duy sáng tạo

Tư duy sáng tạo là gì?

Tư duy sáng tạo là tư duy nhằm tạo ra các giá trị mới trong văn hóa nghệ thuật hoặc khoa học kỹ thuật. Tư duy sáng tạo yêu cầu một tinh thần tự do tư tưởng và một môi trường dân chủ thảo luận.

Những phẩm chất đặc biệt của tư duy sáng tạo:

• Độc lập tư duy: Dám mạnh dạn độc lập tư duy.
• Dám hoài nghi: Không giới hạn và không bị cấm đoán.
• Tự tin vào khả năng sáng tạo: Khả năng sáng tạo của con người có thể xuất phát từ các loại trí thông minh trong trẻ con. Đối với những người chơi bóng rổ chuyên nghiệp ở Mỹ, việc đào tạo bắt đầu từ 2,3 tuổi. Để có trí thông minh cơ bắp, như đứng từ khoảng cách 20, 30m ném một phát trúng rổ, không dễ dàng. Đó là một quá trình từ bé. Điều quan trọng là có năng lực bẩm sinh và quá trình rèn luyện.

Những nguyên tắc của tư duy sáng tạo:

Những người có tư duy sáng tạo muốn thay đổi, không thích sự monoton và cần có tinh thần vô ý, vô cố, vô tất và vô ngã (Khổng Tử).

Vô ý ở đây không phải là không để ý đến mọi điều, mà có nghĩa là không bị thành kiến.

Ví dụ trong bài thơ “Cư trần lạc đạo phú” của Trần Nhân Tông, có câu “Cư trần lạc đạo thả tùy duyên”, tức là sống ở trên đời theo duyên phận của mình. Đấy là thứ quý nhất trên đời.

Tâm hồn yên tĩnh, yêu thương và khả năng buông bỏ là những yếu tố quan trọng trong cuộc sống.

Bài viết liên quan:

• Tư duy đổi mới giáo dục

Nguồn: https://ispacedanang.edu.vn
Danh mục: Học tư duy